Vademecum uprawy grochu siewnego: korzyści, wymagania, dopłaty do roślin strączkowych

Uprawa grochu siewnego to jedno z najstarszych i najbardziej tradycyjnych przedsięwzięć w polskim rolnictwie. Ta niepozorna roślina strączkowa zyskuje obecnie na znaczeniu ze względu na rosnące zainteresowanie zrównoważonym rolnictwem oraz dostępne dopłaty dla rolników. Groch siewny (Pisum sativum) nie tylko dostarcza wartościowego białka roślinnego, ale również pozytywnie wpływa na strukturę i żyzność gleby. Przyjrzyjmy się bliżej wszystkim aspektom uprawy tej cennej rośliny – od wymagań glebowych, przez technologię uprawy, aż po korzyści ekonomiczne i dostępne wsparcie finansowe.

Znaczenie grochu siewnego w nowoczesnym rolnictwie

Groch siewny to roślina o ogromnym potencjale w kontekście zrównoważonego rolnictwa. Jako roślina bobowata, posiada zdolność wiązania azotu atmosferycznego dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi. Ta wyjątkowa cecha sprawia, że uprawa grochu przynosi podwójne korzyści – uzyskujemy wartościowy plon, a jednocześnie pozostawiamy glebę wzbogaconą w azot dla kolejnych roślin w płodozmianie.

Znaczenie gospodarcze grochu siewnego jest wielowymiarowe. Ziarno grochu zawiera 20-25% białka o wysokiej wartości odżywczej, co czyni go cennym komponentem pasz dla zwierząt gospodarskich. Rosnące zapotrzebowanie na roślinne źródła białka w Unii Europejskiej dodatkowo zwiększa atrakcyjność uprawy tej rośliny. Warto również wspomnieć o możliwości wykorzystania grochu w żywieniu ludzi – zarówno w formie świeżej, jak i przetworzonej.

Jeden hektar grochu siewnego może związać nawet 50-80 kg azotu atmosferycznego, co odpowiada wartości około 500-800 zł w przeliczeniu na koszt nawozów azotowych.

Wprowadzenie grochu do płodozmianu pozwala na przerwanie cyklu rozwojowego szkodników i chorób charakterystycznych dla zbóż, co jest szczególnie istotne w gospodarstwach o dużym udziale zbóż w strukturze zasiewów. Dodatkowo, głęboki system korzeniowy grochu poprawia strukturę gleby, zwiększając jej przepuszczalność i zdolność retencji wody.

Wymagania glebowe i klimatyczne uprawy grochu

Sukces w uprawie grochu siewnego w dużej mierze zależy od właściwego doboru stanowiska. Odpowiednie warunki glebowe i klimatyczne są fundamentem uzyskania wysokich i stabilnych plonów.

Groch preferuje gleby żyzne, o uregulowanych stosunkach wodnych i pH zbliżonym do obojętnego (6,5-7,2). Najlepsze wyniki uzyskuje się na glebach kompleksu pszennego dobrego, pszennego wadliwego oraz żytniego bardzo dobrego. Należy unikać gleb zbyt ciężkich, podmokłych lub nadmiernie zakwaszonych, gdyż znacząco ograniczają one rozwój roślin i efektywność bakterii brodawkowych.

Jeśli chodzi o klimat, groch siewny jest rośliną chłodolubną, dobrze znoszącą przymrozki do -4°C w fazie wschodów. Największe zapotrzebowanie na wodę występuje w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. Susza w tym krytycznym okresie może drastycznie obniżyć plonowanie. Optymalna temperatura dla wzrostu i rozwoju grochu wynosi 15-18°C.

Przedplon dla grochu stanowią najczęściej zboża, kukurydza lub okopowe na oborniku. Nie zaleca się uprawy grochu po innych roślinach strączkowych oraz po sobie – przerwa w uprawie powinna wynosić minimum 4 lata, co zapobiega nagromadzeniu się chorób i szkodników specyficznych dla tej grupy roślin.

Technologia uprawy grochu siewnego

Prawidłowa technologia uprawy grochu siewnego obejmuje szereg zabiegów agrotechnicznych, które należy przeprowadzić w odpowiednim czasie i z należytą starannością, aby zapewnić roślinom optymalne warunki rozwoju.

Przygotowanie gleby i nawożenie

Przygotowanie stanowiska pod groch rozpoczyna się jesienią od wykonania orki przedzimowej na głębokość 20-25 cm. Wiosną, gdy gleba osiągnie stan odpowiedniej wilgotności, należy przeprowadzić uprawki przedsiewne mające na celu wyrównanie powierzchni pola i stworzenie optymalnych warunków do kiełkowania nasion.

Prawidłowe nawożenie to klucz do uzyskania wysokich plonów. Nawożenie fosforowo-potasowe powinno być wykonane jesienią lub wczesną wiosną. Przeciętne dawki to 60-80 kg P₂O₅/ha i 80-120 kg K₂O/ha, w zależności od zasobności gleby. Nawożenie azotowe w przypadku grochu stosuje się w ograniczonym zakresie – zazwyczaj w dawce startowej 20-30 kg N/ha, szczególnie na glebach uboższych lub gdy roślina wykazuje objawy niedoboru azotu we wczesnych fazach wzrostu.

Siew i obsada roślin

Termin siewu grochu przypada na wczesną wiosnę, gdy temperatura gleby osiągnie 2-3°C, co w warunkach Polski ma miejsce zazwyczaj w drugiej połowie marca lub na początku kwietnia. Odpowiedni termin siewu zapewnia roślinom optymalny start i wykorzystanie wiosennych zapasów wody w glebie. Głębokość siewu powinna wynosić 4-6 cm, w zależności od typu gleby – głębiej na glebach lżejszych, płycej na cięższych.

Ilość wysiewu zależy od odmiany, masy tysiąca nasion oraz planowanej obsady roślin. Dla odmian ogólnoużytkowych optymalna obsada to 80-100 roślin/m², co przekłada się na normę wysiewu około 220-300 kg/ha. Rozstaw rzędów wynosi najczęściej 15-20 cm, co zapewnia równomierne rozmieszczenie roślin i efektywne wykorzystanie przestrzeni uprawnej.

Przed siewem warto zaszczepić nasiona szczepionką bakteryjną zawierającą bakterie z rodzaju Rhizobium, co wspomaga proces wiązania azotu atmosferycznego, szczególnie na stanowiskach, gdzie groch nie był wcześniej uprawiany.

Ochrona i pielęgnacja uprawy

Ochrona grochu przed chwastami polega głównie na stosowaniu herbicydów doglebowych bezpośrednio po siewie lub nalistnych we wczesnych fazach rozwojowych. Mechaniczne zwalczanie chwastów jest ograniczone ze względu na delikatną budowę roślin, szczególnie w początkowych fazach wzrostu.

Regularna obserwacja plantacji jest podstawą skutecznej ochrony. Główne choroby zagrażające uprawie grochu to askochytoza, mączniak prawdziwy, fuzarioza oraz rdza grochu. Profilaktyka polega na stosowaniu zdrowego materiału siewnego, przestrzeganiu zasad płodozmianu oraz stosowaniu fungicydów w przypadku wystąpienia objawów chorobowych.

Wśród szkodników największe zagrożenie stanowią strąkowce, mszyca grochowa oraz pachówka strąkóweczka. Monitoring uprawy i terminowe zabiegi insektycydowe są kluczowe dla skutecznej ochrony i zapewnienia wysokiej jakości plonu.

Zbiór i plonowanie grochu siewnego

Termin zbioru grochu zależy od przeznaczenia plonu oraz warunków pogodowych. Groch na zielone nasiona zbiera się, gdy strąki są jeszcze zielone, a nasiona osiągnęły pełną wielkość, ale pozostają miękkie. Groch na suche nasiona zbiera się, gdy rośliny są w pełni dojrzałe, a wilgotność ziarna wynosi około 14-16%.

Właściwy termin i technika zbioru mają kluczowe znaczenie dla jakości uzyskanego plonu. Zbiór przeprowadza się najczęściej kombajnem zbożowym odpowiednio dostosowanym do zbioru roślin strączkowych. Ważne jest właściwe ustawienie parametrów pracy kombajnu, aby zminimalizować uszkodzenia nasion i straty plonu. Prędkość obrotowa bębna powinna być obniżona do 500-700 obr/min, a szczelina robocza powiększona w porównaniu do zbioru zbóż.

Średnie plony grochu siewnego w Polsce wynoszą 2,5-3,5 t/ha, choć w sprzyjających warunkach i przy zastosowaniu intensywnej technologii uprawy możliwe jest uzyskanie plonów przekraczających 4 t/ha. Czynniki wpływające na wysokość plonu to przede wszystkim warunki pogodowe, zwłaszcza ilość i rozkład opadów, jakość stanowiska oraz poziom agrotechniki.

Ekonomika uprawy i dostępne dopłaty

Opłacalność uprawy grochu siewnego zależy od wielu czynników, w tym od uzyskanych plonów, cen skupu oraz dostępnych form wsparcia finansowego. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania uprawą roślin strączkowych, co jest związane z polityką Unii Europejskiej promującą zrównoważone rolnictwo i dążącą do zwiększenia samowystarczalności białkowej.

Dopłaty do uprawy roślin strączkowych

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej rolnicy uprawiający groch siewny mogą korzystać z różnych form wsparcia finansowego. Podstawowym instrumentem są płatności bezpośrednie, w tym:

• Podstawowa płatność do hektara
• Płatność za zazielenienie
• Płatność związana do roślin strączkowych na ziarno

W 2023 roku stawka płatności do roślin strączkowych na ziarno (w tym grochu siewnego) wynosiła około 670 zł/ha. Dodatkowo, uprawa grochu może być uwzględniona jako element dywersyfikacji upraw oraz obszar proekologiczny (EFA), co pozwala na spełnienie wymogów zazielenienia i uzyskanie dodatkowych środków finansowych.

Od 2023 roku w ramach nowej perspektywy WPR wprowadzono ekoschematy, które stanowią dodatkowe źródło wsparcia dla rolników stosujących praktyki korzystne dla środowiska, w tym uprawę roślin strączkowych.

Kalkulacja opłacalności uprawy grochu

Przy kalkulacji opłacalności uprawy grochu należy uwzględnić zarówno koszty bezpośrednie (materiał siewny, nawozy, środki ochrony roślin), jak i koszty pośrednie (praca maszyn, koszty paliwa, amortyzacja sprzętu). Średni koszt uprawy grochu siewnego wynosi około 2500-3000 zł/ha.

Przychód z uprawy grochu obejmuje wartość sprzedanego ziarna oraz dostępne dopłaty. Przy plonie 3 t/ha i cenie skupu około 1200-1500 zł/t, przychód ze sprzedaży ziarna wynosi 3600-4500 zł/ha. Po dodaniu dopłat (około 1500-2000 zł/ha łącznie) całkowity przychód może wynieść 5100-6500 zł/ha.

Szacunkowy zysk z uprawy grochu siewnego wynosi zatem 2100-3500 zł/ha, co czyni tę uprawę konkurencyjną wobec tradycyjnych upraw zbożowych, szczególnie w kontekście korzyści płodozmianowych i poprawy żyzności gleby, które ujawnią się w kolejnych latach.

Perspektywy i wyzwania w uprawie grochu siewnego

Uprawa grochu siewnego w Polsce stoi przed szeregiem wyzwań, ale jednocześnie oferuje interesujące perspektywy rozwoju. Główne wyzwania to zmienność plonowania związana z warunkami pogodowymi, podatność na choroby i szkodniki oraz konkurencja ze strony importowanej soi, która stanowi dominujące źródło białka roślinnego na rynku paszowym.

Z drugiej strony, rosnące zapotrzebowanie na roślinne źródła białka w Unii Europejskiej, polityka promująca zrównoważone rolnictwo oraz rozwój hodowli nowych, bardziej plennych i odpornych odmian grochu stwarzają korzystne warunki dla rozwoju tej uprawy.

Przyszłość uprawy grochu siewnego w Polsce zależy w dużej mierze od kilku kluczowych czynników:

• Kierunku rozwoju polityki rolnej UE i Polski
• Ewolucji rynku pasz białkowych i preferencji konsumentów
• Postępu w hodowli nowych odmian o zwiększonej odporności i stabilności plonowania
• Skutecznej adaptacji do zmieniających się warunków klimatycznych
• Rozwoju technologii uprawy zwiększających efektywność produkcji

Groch siewny, jako roślina o wielorakich korzyściach agronomicznych, ekonomicznych i środowiskowych, ma szansę stać się istotnym elementem zrównoważonych systemów rolniczych w Polsce, przyczyniając się do zwiększenia bioróżnorodności, poprawy żyzności gleb oraz zmniejszenia zależności od importowanych źródeł białka.